ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ 19η Μαίου - Ποντιακή Γενοκτονία

*Αφιέρωμα από την ιστοσελίδα www.apoellas.com

Το Φεβρουάριο του 1994 η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε ομόφωνα την ανακήρυξη της 19ης Μαϊου ως Ημέρας Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων στο μικρασιατικό Πόντο την περίοδο 1916-1923. Η αναγνώριση αυτή, παρόλη την εβδομηκονταετή καθυστέρηση, δικαίωσε ηθικά τον ποντιακό ελληνισμό και συνέδεσε το σύγχρονο ελληνισμό με την ιστορική του μνήμη.

Από την έκρηξη του α’ παγκοσμίου πολέμου (1914) ως την μικρασιατική καταστροφή (1922), οι "Νεότουρκοι" ή "Κεμαλικοί" αδίστακτα και με ανθελληνικό μίσος, προσέβαλαν την έννοια άνθρωπος με την αγριότητά τους. Χρησιμοποιώντας όλες τις μεθόδους εξόντωσης: σφαγές, τουφεκισμοί, εμπρησμοί, πορείες θανάτου, εξορίες άνευ προορισμού, θανάτωσαν 353.000 Έλληνες του Πόντου, κυρίως γυναικόπαιδα και ηλικιωμένους. ποσοστό που ξεπερνάει το 50% του ολικού πληθυσμού των Ελλήνων του Πόντου.

Κατ΄ αρχάς οι άτακτες ορδές των Τούρκων επιτίθονταν στα απομονωμένα ελληνικά χωριά κλέβοντας, φονεύοντας, αρπάζοντας νέα κορίτσια, κακοποιώντας και καίγοντάς τα. Σκοπός των Τούρκων ήταν, με τους εκτοπισμούς, τις πυρπολίσεις των χωριών, τις λεηλασίες, να επιτύχουν την αλλοίωση του εθνολογικού χαρακτήρα των ελληνικών περιοχών και να καταφέρουν ευκολότερα των εκτουρκισμό εκείνων που θα απέμεναν.

Σύμφωνα με μια έκθεση της Ελληνικής Πρεσβείας, με ημερομηνία τον Ιούνιο του 1915 είναι γραμμένα τα εξής: « Οι εκτοπιζόμενοι από τα χωριά τους δεν είχαν δικαίωμα να πάρουν μαζί τους ούτε τα απολύτως αναγκαία. Γυμνοί και ξυπόλητοι, χωρίς τροφή και νερό, δερόμενοι και υβριζόμενοι, όσοι δεν εφονεύοντο οδηγούντο στα όρη από τους δημίους τους. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς πέθαιναν κατά την πορεία από τα βασανιστήρια. Το τέρμα του ταξιδιού δεν σήμαινε και τέρμα των δεινών τους, γιατί οι βάρβαροι κάτοικοι των χωριών, τους παρελάμβαναν για να τους καταφέρουν το τελειωτικό πλήγμα ...»

Στις 19 Μαϊου, με την αποβίβαση του Μουσταφά Κεμάλ στη Σαμψούντα, αρχίζει η δεύτερη και σκληρότερη φάση της Ποντιακής Γενοκτονίας. Στήνονται στις πόλεις του Πόντου τα διαβόητα έκτακτα δικαστήρια ανεξαρτησίας, που καταδικάζουν και εκτελούν την ηγεσία του ποντιακού ελληνισμού. Το τέλος του Πόντου πλησιάζει. Οι φωνές λιγοστεύουν. Με τη βοήθεια μελών του Νεοτουρκικού Κομιτάτου συγκροτεί μυστική οργάνωση, τη Mutafai Milliye, κηρύσσει το μίσος εναντίον των Ελλήνων και σχεδιάζει την ολοκλήρωση της εξόντωσης του ποντιακού ελληνισμού. Αυτό που δεν πέτυχε το σουλτανικό καθεστώς στους πέντε αιώνες της τυραννικής διοίκησής του, το πέτυχε μέσα σε λίγα χρόνια ο Κεμάλ. Εξόντωσε τον ελληνισμό του Πόντου και της Ιωνίας.
Η τρομοκρατία, τα εργατικά τάγματα, οι εξορίες, οι κρεμάλες, οι πυρπολήσεις των χωριών, οι βιασμοί, οι δολοφονίες ανάγκασαν τους Έλληνες του Πόντου να ανέβουν στα βουνά οργανώνοντας αντάρτικο για την προστασία του αμάχου πληθυσμού. Τα θύματα της γενοκτονίας θα ήταν πολύ περισσότερα, αν δεν υπήρχε το επικό και ακατάβλητο ποντιακό αντάρτικο.

Οι θηριωδίες των Τούρκων καταγράφονται και από τους ξένους. Ο Φρούνζε στο βιβλίο του "Αναμνήσεις από την Τουρκία" γράφει: " Η διαδρομή από την πόλη Καβάκ προς το πέρασμα Χατζηλάρ θα μείνει για πάντα στη μνήμη μου όσο θα ζω. Σε απόσταση 30 χιλιομέτρων συναντούσαμε μόνο πτώματα. Σ' ένα σημείο συναντήσαμε το πτώμα μιας ωραίας κοπέλλας. Της είχανε κόψει το κεφάλι και το τοποθέτησαν κοντά στο χέρι της. Σε κάποιο άλλο σημείο υπήρχε το πτώμα ενός άλλου ωραίου κοριτσιού, 7-8 χρονών, με ξανθά μαλιά και γυμνά πόδια. Φορούσε μόνο ένα παλιό πουκάμισο. Απ' ότι καταλάβαμε, το κοριτσάκι καθώς έκλαιγε, έχωσε το πρόσωπό του στο χώμα, δολοφονημένο από το κάρφωμα της λόγχης του φαντάρου."

Η δίκη της Νυρεμβέργης καταδίκασε την ηγεσία των ναζιστών, μεταξύ άλλων εγκλημάτων, και για την γενοκτονία των Εβραίων. Η τουρκία σήμερα βαδίζει στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχοντας διπλή ένοχή απέναντι στην ανθρωπότητα. Που διέπραξε δύο από τις πιο φρικτές γενοκτονίες στη διάρκεια του περασμένου αιώνα (Ποντίων και Αρμενίων) και μέχρι σήμερα όχι μόνο δεν αναγνωρίζει την ευθύνη της αλλά επιδιώκει με όλους τους τρόπους να καταστεί ευρωπαϊκή χώρα.

Ο Ελληνισμός του Πόντου. Πολιτισμός και γενοκτονία.

1. Εισαγωγή

Η ιστορία του Ελληνισμού του Εύξεινου Πόντου, ξεκινά από το μύθο, από τότε που ο Φρίξος και η Έλλη ταξίδεψαν πάνω στο Χρυσόμαλλο Δέρας για να αποφύγουν τη θυσία τους από τους θεούς του Ολύμπου. Ακολούθησε η θάνατος της Έλλης και ο Φρίξος με την άφιξή του στην Κολχίδα ανέθεσε τη φύλαξη του πολύτιμου Δέρατος στο βασιλιά Αιήτη. Η Αργοναυτική εκστρατεία, με τον Ιάσονα και πλήρωμα απ' όλες τις ελληνικές πόλεις, αποτέλεσε την προσπάθεια για κτήση του Χρυσόμαλλου Δέρατος και την απόπειρα για εποικισμό της περιοχής, που αρχίζει αμέσως μετά τον Τρωικό πόλεμο, το 1100 π.Χ.

2. Οι ελληνικές αποικίες

Η Μίλητος είναι η πρώτη πόλη της Ιωνίας που επικοινωνεί με τον Εύξεινο Πόντο, δημιουργώντας αποικίες οι οποίες σύντομα μετεξελίχθηκαν σε σημαντικές πόλεις. Η Σινώπη (ιδρύθηκε το 785 π. Χ), η Τραπεζούντα (756 π.Χ), η Κερασούντα (700 π.Χ), η Αμισός (Σαμψούντα- 600 π.Χ), η Οδησσός, το Παντικάπαιον, η Διοσκούρια (Σοχούμι), η Πιτιούντα, η Αρχαιόπολις, είναι μερικές από αυτές.

3. Η βυζαντινή και η μεταβυζαντινή περίοδος

Στη βυζαντινή περίοδο αναπτύσσεται η ελληνική ταυτότητα, αλλά ο Εύξεινος Πόντος συνεχίζει να αποτελεί το χώρο όπου υπάρχουν αντιπαραθέσεις της αυτοκρατορίας με τους Άραβες, Πέρσες, Τούρκους, Σελτζούκους και την αναδυόμενη Ρωσία. Με την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως από τους Φράγκους το 1204, δημιουργείται η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας από τους Κομνηνούς.

Οι Οθωμανοί ταύτισαν τον Εύξεινο Πόντο, με τα πιο σημαντικά τους συμφέροντα, αφού προσέφερε ασφάλεια και επιπλέον ήταν ο χώρος σύνδεσης με τους πόρους του Καυκάσου και της Κασπίας, ενώ η Ρωσία θα κυριαρχήσει μετά το ρωσοτουρκικό πόλεμο και τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καιναρτζή (1774). Οι Έλληνες της περιοχής ανακτούν την πίστη τους και συμμετέχουν στη Φιλική Εταιρεία η οποία ξεκινά στην Οδησσό με αρχηγός το γόνο μίας διακεκριμένης Ποντιακής οικογένειας, τον Αλέξανδρο Υψηλάντη.

4. Η Ποντιακή αναγέννηση.

Από το 1100 π.Χ. έως το 1923 μ.Χ., ο Ελληνισμός του Πόντου υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα τμήματα του έθνους. Σ΄ όλη τη διάρκεια της παρουσίας των Ελλήνων στην περιοχή, αναδείχθηκαν μορφές όπως ο Διογένης, ο Ηρακλείδης ο πολιτικός, ο Διϊφιλος, ο Στράβωνας, και αργότερα οι Καρατζάδες, Μουρούζηδες, Γαβράδες, οι Υψηλάντηδες, ο Πασσαλίδης, ο Καπετανίδης, ο Κωνσταντινίδης, ο Καπετάν Ευκλείδης, κ.ά. Η οικονομική ανάκαμψη του Ποντιακού Ελληνισμού συνδυάστηκε με τη δημογραφική άνοδο. Το 1865 οι Έλληνες του Πόντου ήταν 265.000 άτομα και το 1880 330.000. Ο Ποντιακός Ελληνισμός στις αρχές του 20ου αιώνα αριθμούσε, σύμφωνα με υπολογισμούς του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των Οθωμανικών αρχών 600.000 περίπου άτομα. Την ίδια περίοδο στη νότια Ρωσία, στην περιοχή του Καυκάσου, κατοικούσαν περίπου 150.000 Πόντιοι, που είχαν μετοικίσει εκεί μετά την άλωση της Τραπεζούντας.

Οι κυριότερες πόλεις του Πόντου ήταν η Τραπεζούντα η Κερασούντα, η Τρίπολη, τα Κοτύωρα, η Αμισός (Σαμψούντα), η Σινώπη, η Νικόπολη, η Αργυρούπολη και η Αμάσεια με 42.000, με 18.000 Έλληνες. Η περιοχή ήταν χωρισμένη στις εξής 6 μητροπόλεις: 1. Τραπεζούντας. 2. Ροδοπόλεως. 3. Κολωνίας. 4. Χαλδίας – Κερασούντας. 5. Νεοκαισάρειας και 6. Αμάσειας με 376 σχολεία, 386 δασκάλους και 23.600 μαθητές. Σε όλη την περιοχή λειτουργούσαν 1.047 σχολεία με 1.247 δασκάλους και 75.953 μαθητές και μαθήτριες. Ακόμη υπήρχαν 1.131 ναοί, 22 μοναστήρια, 1.647 παρεκκλήσια και 1.459 κληρικοί.

5. Οι Κρυπτοχριστιανοί

Μετά την άλωση της Τραπεζούντας παρουσιάσθηκε το φαινόμενο του Κρυπτοχριστιανισμού. Όπως γράφει ο Μητροπολίτης Τραπεζούντος και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρύσανθος, οι εξισλαμισμοί στον Πόντο πραγματοποιήθηκαν την περίοδο 1648- 1687 από τις πιέσεις των φεουδαρχών. Στη συνέχεια το φαινόμενο του κρυπτοχριστιανισμού εντάθηκε αφού η καταπίεση από τους Οθωμανούς ήταν μεγαλύτερη, με αποτέλεσμα να σημειώνονται ολοένα και περισσότερες προσχωρήσεις προς το Ισλάμ.Μετά την αναγκαστική προσφυγιά των Ποντίων από τις εστίες τους το 1922, σήμερα στην Τουρκία υπάρχουν ακόμη άτομα που είναι κρυπτοχριστιανοί, ενώ μιλούν ή καταλαβαίνουν την ποντιακή διάλεκτο. Τα μέλη αυτής της πληθυσμιακής ομάδας βρίσκονται σε διάφορα μέρη της Τουρκίας καθώς και στο εξωτερικό ως μετανάστες (κυρίως Γερμανία). Οι ποντιόφωνοι –κρυπτοχιστιανοί που ζούν στην Τουρκία αντιμετωπίζουν προβλήματα αφού δεν επιτρέπεται να ομιλείται η γλώσσα τους, να μεταφέρονται τα έθιμά τους, ενώ οι κρατικές υπηρεσίες ασκούν πιέσεις γεγονός που προκάλεσε την παρέμβαση μη κυβερνητικών οργανώσεων που ζήτησαν την ελευθερία δράσης και σκέψης.

6. Η Γενοκτονία

Οι Πόντιοι από το 1461 και έπειτα γνώρισαν διωγμούς και προσπάθειες για το εξισλαμισμό και εκτουρκισμό. Η απόφαση για την εξόντωση των Ελλήνων (και Αρμένιων) πάρθηκε από τους Νεότουρκους το 1911, εφαρμόστηκε κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και ολοκληρώθηκε από το Μουσταφά Κεμάλ στην περίοδο 1919 – 1923.

Τον Δεκέμβριο του 1916 εκπονήθηκε από τους Εμβέρ και Ταλαάτ, ηγέτες των Νεότουρκων, σχέδιο εξαφάνισης των Ποντίων που προέβλεπε, «άμεση εξόντωση μόνον των ανδρών των πόλεων από 16-60 ετών και γενική εξορία όλων των ανδρών και γυναικοπαίδων των χωριών στα ενδότερα της Ανατολής με πρόγραμμα σφαγής και εξόντωσης». Η ήττα της Τουρκίας από τις δυνάμεις της Αντάντ έφερε μια προσωρινή ανάπαυλα στο σχέδιο εξόντωσης των Ελλήνων. Η νέα τουρκική κυβέρνηση υποχρεώθηκε να δώσει άδειες επιστροφής σε όσους εξόριστους είχαν επιβιώσει. Η διεθνής τάση μετά την λήξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου για την αυτοδιάθεση των λαών, δημιούργησε προσδοκίες και στον Ελληνισμό του Πόντου. Εξέχοντες Πόντιοι συνέλαβαν την ιδέα της δημιουργίας της Ανεξάρτητης Δημοκρατίας του Πόντου. Με υπομνήματα και παραστάσεις προς τους εκπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων, προτείνουν τη δημιουργία κρατικής οντότητας σχέδιο όμως που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Αντίθετα με την αποβίβαση του Μουσταφά Κεμάλ στη Σαμψούντα την 19 Μαΐου 1919, αρχίζει η δεύτερη και σκληρότερη φάση της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Ελάχιστο μέτρο αντίδρασης στην προμελετημένη γενοκτονία υπήρξε το αντάρτικο του Πόντου, όπου οι Έλληνες στις ορεινές κυρίως περιοχές αντιστάθηκαν στις δολοφονίες. Η Μαύρη Βίβλος του Κεντρικού Συμβουλίου των Ποντίων αναφέρει σχετικά με τη γενοκτονία τα εξής: «οι σφαγέντες και οπωσδήποτε εξολοθρευθέντες Έλληνες του Πόντου από το 1914 μέχρι το 1922 ανέρχονται εις τους εξής αριθμούς»: Περιφέρεια Αμασείας : 134078. Περιφέρεια Ροδοπόλεως :17.479.Περιφέρεια Χαλδείας – Κερασούντας: 64.582. Περιφέρεια Νεοκαισαρείας: 27.216. Περιφέρεια. Τραπεζούντας:38435 Περιφέρεια Κολωνίας: 21.448: Σύνολο: 303.238 άτομα». Μέχρι την άνοιξη του 1924 το μαρτυρολόγιο των Ποντίων περιέλαβε ακόμα 50.000 θύματα, συνολικά δηλαδή ο αριθμός των Ποντίων που δολοφονήθηκαν έως το Μάρτιο του 1924 ήταν 353.000, ποσοστό που ξεπερνάει το 50% του συνολικού πληθυσμού των Ποντίων.

Η γενοκτονία ανάγκασε τους Πόντιους να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να μετοικήσουν στην Ελλάδα, στην ΕΣΣΔ- εκεί διώχθηκαν από το σταλινικό καθεστώς την περίοδο του μεσοπολέμου- το Ιράν, στη Συρία, και αλλού (Αυστραλία, ΗΠΑ).

7. Η σημασία της 19ης Μαΐου, της ημέρας μνήμης της γενοκτονίας

Είναι γεγονός ότι η διερεύνηση της γενοκτονίας των Ποντίων αποτέλεσε ένα ζήτημα ταμπού. Το ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας του 1930, η ένταξη της Ελλάδας και της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ το 1952 και η αποκαλούμενη «ελληνοτουρκική φιλία», αποτέλεσαν σημεία σταθμοί για το Ποντιακό ζήτημα. Είναι αυτές οι παράμετροι «που η Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού δεν απέκτησε τη δικαίωση που επιβαλλόταν να αποκτήσει», όπως αναφέρει ο Κ. Φωτιάδης σε σχετικό του έργο. Αφενός γιατί το πολιτικό κλίμα δεν επέτρεψε να διερευνηθεί το έγκλημα των δολοφονιών εναντίων των Ελλήνων, αφετέρου όταν αυτό έγινε μετά από πρωτοβουλία πολιτικών και επιστημόνων, αντιμετώπισε ένα εχθρικό περιβάλλον. Ωστόσο μετά από αγώνες και προσπάθειες πολλών ετών από Πόντιους της δεύτερης γενιάς, το Ελληνικό κοινοβούλιο θέσπισε το 1994 την 19η Μαΐου ως «Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων στο Μικρασιατικό Πόντο».

Σε διεθνές επίπεδο μέχρι σήμερα την γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου έχει αναγνωρίσει η Βουλή των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας, ψηφίσματα υιοθέτησης της ημέρας μνήμης έχουν εκδώσει οι πολιτείες της Νέας Υόρκης και της Νέας Υερσέης των ΗΠΑ, ενώ την υπόθεση έχει απασχολήσει το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο του ΟΗΕ , και τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη.

8. Ο Ποντιακός Ελληνισμός σήμερα

Η παρουσία των Ελλήνων στον Εύξεινο Πόντο πέρασε από το μύθο στην την πραγματικότητα. Ο Ελληνισμός ανέπτυξε μια μεγάλη πολιτιστική, πνευματική και οικονομική παρουσία, από το θρησκευτικό στοιχείο και την πολιτισμική συνεισφορά, μέχρι την εμπορική και πολιτική δραστηριότητα. Η παρουσία του Ελληνισμού στον Εύξεινο Πόντο, η οποία διακόπηκε από τη γενοκτονία επέδρασε καταλυτικά σε όλες τις πολιτικές και κρατικές οντότητες που εμφανίσθηκαν στην περιοχή. Σήμερα στην Ελλάδα και τη Διασπορά, οι Πόντιοι είναι περίπου ενάμιση εκατομμύριο, που συνεισέφεραν και συνεχίζουν να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη του ελλαδικού χώρου και των τόπων όπου ζουν. Αγωνίζονται για την αναγνώριση της γενοκτονίας, προσπαθούν να διασώσουν την κληρονομιά τους, καλλιεργούν την παράδοσή τους και ζουν και πορεύονται με οδηγό την ποντιακή ζωή και συνέχεια.

Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου ως ευρωπαϊκό ζήτημα

1. Το Ποντιακό ζήτημα

Η διερεύνηση του Ποντιακού ζητήματος, αποτελεί ένα θέμα που απασχολεί τον ελληνικό λαό τα τελευταία χρόνια, αφού για πολιτικούς και άλλους λόγους έμεινε στο περιθώριο, παρότι αυτό το κομμάτι του μείζονος Ελληνισμού συνεισέφερε σε διάφορες χρονικές φάσεις στο ελληνικό πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι. Η διερεύνηση του ποντιακού ζητήματος σήμερα έχει τρεις συνιστώσες. Η πρώτη αφορά το ζήτημα της αναγνώρισης και διεθνοποίησης της 19ης Μαΐου, της ημέρας μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Η δεύτερη συνιστώσα αφορά τη σημερινή όψη των ποντιόφωνων στην Τουρκία και τρίτη συνιστώσα είναι οι Πόντιοι της πρώην Σοβιετική Ένωση οι οποίοι πολλοί από αυτούς ήρθαν στην Ελλάδα μαζικά στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Φέτος το ζήτημα της γενοκτονίας θα έρθει στο προσκήνιο με τις εκδηλώσεις, για πρώτη φορά στη Μόσχα και τη Στουτγάρδη, όπου οι Έλληνες της Ρωσίας και της Γερμανίας θα διαδηλώσουν στις τουρκικές διπλωματικές αποστολές και θα ζητήσουν από τους θεσμούς των χωρών αυτών την αναγνώριση του εγκλήματος.

2.Το ζήτημα της γενοκτονίας και η ανακήρυξη της 19ης Μαΐου

Η γενοκτονία των Ποντίων (1916 – 1923), η οποία έχει πάνω από 353.000 θύματα, αποτελεί μία ακόμη μεγάλη γενοκτονία του 20ου αιώνα μαζί με την Αρμενική και την Εβραϊκή. Η γενοκτονία των Ποντίων έχει τις ίδιες ηθικές αναλογίες με αυτές των Εβραίων και των Αρμενίων, δυστυχώς όμως αποτελεί τη λιγότερο γνωστή και περισσότερο αγνοημένη από εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς, και μέχρι πρόσφατα την ίδια την ελληνική πολιτεία και την ελληνική κοινωνία. Η ελληνική πολιτεία εβδομήντα χρόνια μετά τη τέλεση του προσχεδιασμένου και οργανωμένου εγκλήματος εναντίον των Ελλήνων του Πόντου, ανέλαβε να συντάξει και να φέρει προς έγκριση το σχετικό νομοσχέδιο στη Βουλή των Ελλήνων, ενώ η ελληνική κοινωνία με πρωταγωνιστές τους ποντιακούς συλλόγους και τα ποντιακής καταγωγής ενεργά της μέλη, κινήθηκε πολλές φορές πιο μπροστά από τους θεσμούς, διευρύνοντας τη σημασία της αναγνώρισης, περιφρουρώντας ταυτόχρονα την ημέρα μνήμης από κινήσεις και ενέργειες αντίθετες προς το γράμμα και το πνεύμα του νόμου και της ιστορικής πραγματικότητας.

Ο όρος γενοκτονία όπως διαμορφώθηκε μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, σημαίνει τη μεθοδική εξολόθρευση, ολική ή μερική, μιας εθνικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας και πρόκειται για ένα πρωτογενές έγκλημα, το οποίο δεν έχει συνάρτηση με πολεμικές συγκρούσεις. Ο μερικός ή ολικός αφανισμός μιας εθνικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας εμπίπτει, σύμφωνα προς το άρθρο 1 της ειδικής Σύμβασης, την οποία έχει ψηφίσει η Γενικής Συνέλευση του ΟΗΕ το 1948 στο έγκλημα της γενοκτονίας, διακρινόμενο από τα εγκλήματα πολέμου, αφού «δεν παραβιάζει μόνον τους πολεμικούς κανόνες, αλλά το ίδιο αποτελεί έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, εφόσον δεν αναπέμπει σε συγκεκριμένα άτομα ή έθνος, αλλά αφορά ολόκληρη την ανθρωπότητα». Έτσι η γενοκτονία αποτελεί το βαρύτερο έγκλημα σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, για το οποίο μάλιστα δεν υπάρχει παραγραφή. Αυτός ο οποίος διαπράττει τη γενοκτονία δεν εξοντώνει μια ομάδα για κάτι που έκανε, αλλά για κάτι που είναι, στην περίπτωση των Ελλήνων του Πόντου, επειδή ήταν Έλληνες καιΧριστιανοί.

Σ΄ όλο αυτό το χρονικό διάστημα το ζήτημα της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου απουσίαζε από τις πολιτικές προτεραιότητες και τη συζήτηση στην ελληνική κοινωνία. Στην ελληνική κοινωνική δομή τις περισσότερες φορές οι Πόντιοι ταυτιζόταν με το χορό και το τραγούδι, ήταν γνωστοί μόνο για τις χορευτικές ή φωνητικές τους ικανότητες, ταυτισμένοι με ένα κομμάτι της μεγάλης παράδοσής τους. Έτσι μέχρι τα μέσα τις δεκαετίας του 1980 το μεγάλο αυτό θέμα παρέμεινε ως ένα άγνωστο πολιτικό ζήτημα με σαφείς προεκτάσεις στις σχέσεις τόσο με την Τουρκία, όσο και με άλλες κράτη και υπερεθνικούς οργανισμούς. Τελικώς, μετά από μία προσπάθεια που κράτησε σχεδόν 10 χρόνια από τη στιγμή που τέθηκε το θέμα στα ελληνικά κόμματα, στον οργανωμένο ποντιακό χώρο και την ελληνική κοινωνία, το ζήτημα της αναγνώρισης, ουσιαστικά γνωστοποίησης της Ποντιακής γενοκτονίας, στις 24 Φεβρουαρίου 1994 η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε την ανακήρυξη της 19ης Μαΐου ως «Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων στο Μικρασιατικό Πόντο». Αυτή η αναγνώριση, παρά την ομολογουμένως πολυετή και αδικαιολόγητη καθυστέρηση σε ότι αφορά το ηθικό μέρος, δικαιολογημένη λόγω των εξαρτήσεων του ελλαδικού κράτους, δικαίωσε ηθικά και ιστορικά τον Ποντιακό Ελληνισμό και συνέδεσε το σύγχρονο Ελληνισμό με το παρελθόν του μέσω μιας διαδικασίας συλλογικής μνήμης, δηλαδή αλήθειας.

Από την πλευρά της η πολιτεία όμως δεν προώθησε τη διεθνοποίηση της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, έτσι όπως όριζε ο σχετικός νόμος. Έτσι πολλές φορές η ημέρα τιμής των μαζικά δολοφονημένων Ποντίων περιορίστηκε στο τυπικό του νόμου, στην υλοποίηση της τελετής κάθε 19η Μαΐου στο ηρώο της πόλης- μέχρι σήμερα δεν έχει ανεγερθεί εθνικό μνημείο για την ποντιακή γενοκτονία- ή συρρικνώθηκε εν μέσω άλλων προτεραιοτήτων που αμφισβήτησαν τη διάθεση του πολιτικού κόσμου να υπερασπιστεί τη μνήμη.

Παράλληλα η διεθνοποίηση της γενοκτονίας δεν αποτέλεσε μία υπόθεση του ελληνικού κράτους, δηλαδή της πολιτικής του όπως θα έπρεπε να είναι ακολουθώντας παραδείγματα άλλων κρατικών θεσμών με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την Αρμενία, αλλά μπροστά στην κρατική ολιγωρία έγινε ζήτημα μη κυβερνητικών οργανώσεων, οργανωμένων ποντιακών φορέων και πρωτοβουλίες των ίδιων των Ποντίων.

3. Αντί επιλόγου: Το Ποντιακό ζήτημα στην Ευρώπη

Ο Ποντιακός Ελληνισμός είναι ένα μεγάλο τμήμα του έθνους και δεν είναι δυνατό να αγνοηθεί από την πολιτεία και την ελληνική κοινωνία. Η ροή Ποντίων από την τ. Σοβιετική Ένωση προς τον ελλαδικό χώρο και η διόγκωσή της μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1990, ανακίνησε και πάλι το ποντιακό ζήτημα σε μία άλλη διάσταση, αυτό της ένταξης μιας μεγάλης ομοεθνούς πληθυσμιακής ομάδας, που σε προηγούμενες περιόδους (1922-1923) αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα για την αναγέννηση του κράτους. Από την άλλη ο χειρισμός του ζητήματος των Ποντιόφωνων απαιτεί πολιτική και σχεδιασμό, που υπερβαίνει δεδομένες διεθνικές καταστάσεις και την κρατούσα αντίληψη, αφού αποτελεί πρώτιστα τη διατήρηση της συνέχειας μίας ομάδας που σε πολύ δύσκολες συνθήκες –Τουρκικό καθεστώς και ισοπεδωτική παγκοσμιοποίηση- τείνει προς εξαφάνιση.

Τέλος, η διαφύλαξη και η περαιτέρω ανάδειξη και διεθνοποίηση της ημέρας μνήμης της γενοκτονίας, η οποία υπερβαίνει τον Ποντιακό Ελληνισμό και διαπερνά όλη την ελληνική κοινωνία, αποτελεί κυρίαρχο συστατικό στοιχείο των θεσμών και της κοινωνίας που σέβονται την ιστορία και την αλήθεια, δηλαδή τη μνήμη τους. Οι μαζικές εκδηλώσεις στην Ευρώπη και οι πρωτοβουλίες των Ποντίων στο εξωτερικό την 19η Μαΐου είναι προς αυτήν την κατεύθυνση.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΤΟΝ ΚΥΡΙΟ ΦΑΝΗ ΜΑΛΚΙΔΗ
Λέκτορα Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης